بيمه هاي هوايي مجموعه اي از بيمه نامه هايي است كه در رابطه با ساخت و تعمير هواپيماها، مالكيت و عمليات پروازي هواپيماها و ارائه خدمات زميني به هواپيماها از سوي شركت هاي ساخت و تعمير هواپيما، شركت هاي هواپيمايي و شركت هاي خدمات زميني فرودگاهي خريداري مي گردد.
انواع بيمه نامه هاي هوايي را با توجه به نوع خطرات تحت پوشش، مي توان به پنج بخش اصلي به شرح ذيل تقسيم نمود:
• بيمه اموال
• بيمه مسئوليت
• بيمه از دست دادن گواهي پرواز خلبانان،كمک خلبانان و مهندسين پرواز
• بيمه حوادث سرنشين
• خطر جنگ شامل جنگ بدنه و جنگ مسئوليت
1 . بيمه اموال در بیمه های هواپیما
بيمه نامه ارائه كننده پوشش مذكور در برگيرنده خسارات كلي و جزئي مي باشد اما به واقع تمامي ريسک ها را پوشش نميدهند زيرا اين نوع بيمه نامه همانند تمامي بيمه نامه ها داراي برخي استثنائات بوده و از اين قاعده عمومي جدا نمي باشد. بيمه نامه ارائه دهنده پوشش تمام خطر بدنه معمولاً اشاره دارد بر:"بيمه نامه تمام خطر بدنه، خسارات و يا صدمات فيزيكي وارد به هواپيما به هر علت به غير از موارد مستثني شده".
استثنائات:
• فرسودگي و خراب شدن تدريجي
• شكست و خرابي قطعات
• جنگ و خطرات وابسته به آن
• مبناي ارزش گذاري وسيله پرنده
ارزش هواپيما بر مبناي توافق بيمه گر و بيمه گذار تعيين مي گردد. لازم به ذكر است مولفه هاي شاخص در تعيين ميزان ارزش توافقي هواپيما شامل ارزش جاري در كتابهاي قيمت گذاري هواپيماها، بهاي تمام شده هواپيما، ارزش بازار، ميزان تورم از زمان خريد هواپيما، ارزش جايگزيني، استهلاك، عمر مورد انتظار و قابليت و توانايي حمل مسافر و بار مي باشد.
بيمه نامه هاي تمام خطر بدنه داراي فرانشيز ( سهم بيمه گذار در هر خسارت ) بوده كه در هنگام خسارات جزئي ( معمولاً در خسارت كلي لحاظ نمي شود ) اعمال مي گردد. فرانشيز قابل اعمال براي هواپيماها بر اساس طبقه بندي و استاندارد و با در نظر گرفتن نوع و اندازه هواپيماها صورت مي پذيرد. تقسيم بندي هاي رايج در اين خصوص به شرح ذيل مي باشد:
- هواپيماهاي پهن پيكر نظير بوئينگ 747 و ايرباس A300-600/310/330/340 معادل 1.000.000 دلار در هر خسارت
- هواپيماهاي متوسط (تركيبي)نظير بوئينگ 737 و ايرباس A318/319/320/321 معادل 750.000 دلار در هر خسارت
- هواپيماهاي باريک پيكر نظير هواپيماهاي بوئينگ 707 / 727 / 200 - 737 فوكر 100 معادل 500.000 دلار در هر خسارت
لازم به ذكر است در خصوص ساير هواپيماها نيز فرانشيز بدنه متناسب با نوع هواپيما، ارزش آن و نرخ حق بيمه تعيين مي گردد.
همانطور كه از نام اين بيمه نامه پيداست در اين نوع بيمه، تنها خسارات كلي تحت پوشش در مي آيند. بسته به متن قرارداد بيمه اي، خسارت كلي خسارت اساسي هواپيما و يا خسارتي است كه انجام تعميرات از نظر اقتصادي مقرون به صرفه نباشد . بديهي است در اين بيمه نامه هيچ خسارتي تحت عنوان خسارت جزئي تحت پوشش قرار نمي گيرد.
1-6 . لوازم يدكي و تجهيزات فرودگاهي
بيمه گران مجموعه اي از قطعات را كه به همراه يكديگر پرواز نموده و وسيله اي به نام هواپيما را تشكيل مي دهند، بيمه مي نمايند. زماني كه لوازم يدكي به هواپيما متصل باشند، در اين زمان لوازم يدكي بعنوان بخشي از بدنه توسط بيمه گران بدنه هواپيما بيمه مي گردد. بدين ترتيب به محض اينكه قطعه اي از هواپيما جدا شد ديگر جزئي از هواپيما محسوب نشده و در نقطه مقابل زماني كه قطعه جديدي به هواپيما متصل مي گردد جزء لوازم يدكي محسوب نمي شود.
پوشش لوازم يدكي در حال حاضر داراي فرانشيزي حدود 1000 دلار مي باشد كه متناسب با نرخ و شرايط بيمه نامه قابل كاهش و افزايش مي باشد. اما در خصوص خسارت ورود جسم خارجي به موتور هواپيما در زمان تست و بر روي زمين، فرانشيز اعمالي بر اساس نوع هواپيمايي كه موتور بر روي آن نصب مي باشد ( مانند فرانشيز بيمه نامه بدنه( محاسبه خواهد شد.
فرانشيزهاي مندرج در بيمه نامه بدنه رقم هاي قابل توجهي براي شركتهاي هواپيمايي مي باشند. گرچه وقوع يک سانحه در محدوده فرانشير در طول يک سال ممكن است قابل توجه نباشد اما مسئله زماني جدي تر مي شود كه مجموعه اي از خسارات در طول يک سال و در محدوده فرانشيز حادث گردند، بنابراين غالب شركتهاي هوايي به جهت كاهش ميزان فرانشيز، يكسان سازي ميزان فرانشيزها بدون توجه به نوع و مدل هواپيما و در هر حادثه و محدود نمودن خسارات وارده در طول يک سال نسبت به اخذ بيمه نامه فرانشيز بدنه اقدام مي نمايند.
شكست قطعات در بيمه نامه تمام خطر بدنه مستثني شده و تنها تعداد كمي از شركتهاي هواپيمايي مايل به خريد پوشش فوق مي باشند. حوزه عملكرد اين پوشش بستگي به شرايط و مقررات بيمه نامه دارد كه عموماً شامل پوشش خسارت يا صدمه وارد به موتور هواپيماهايي مي باشد كه بصورت تمام خطر و بدون اعمال كلوز شكست و خرابي قطعات بيمه شده باشند. در اين پوشش موتور و يا موتورهاي هواپيماهايي كه در اثر يک حادثه دچار سانحه مي گردند، تحت پوشش قرار مي گيرند. معمولاً خرابي هاي عادي كه در حين اجراي برنامه منظم تعمير و نگهداري موتور مشخص مي گردند، تحت پوشش نمي باشند.
هدف از ارائه چنين پوششي آن است كه چنانچه به تبع سانحه و يا خسارت تحت پوشش بيمه نامه تمام خطر بدنه يک هواپيما از برنامه عملياتي خارج گردد، منافع از دست رفته در خلال مدت عدم استفاده از هواپيما، تحت پوشش بيمه اي در مي آيد. در گذشته زماني كه چنين بيمه نامه هايي تنظيم مي گرديدند يک دوره انتظار هفت، ده و يا پانزده روزه برايشان در نظر گرفته مي شد كه پس از طي دوره مذكور، با توجه به ميزان مبلغ بيمه شده و بصورت روزانه خسارت عدم النفع تا حداكثر 60 روز به ايشان پرداخت مي گرديد. لازم به ذكر است در حال حاضر ارائه پوشش بيمه اي مذكور مرسوم نميباشد.
اين پوشش مربوط به تجهيزاتي است كه در هنگام خدمات رساني زميني به هواپيما بكار برده مي شود اما بعنوان بخشي از بدنه هواپيما محسوب نمي گردد و به آن متصل نمي باشد. اين تجهيزات بصورت ثابت و متحرك نيروي خاص خود را داشته و يا توسط نيروي محرك ديگري كشيده مي شوند.
2 . پوشش هاي بيمه اي در زمينه مسئوليت بخش هوائي شامل مسئوليت هواپيما و مسئوليت عمومي هواپيما
اين مسئوليتها ناشي از فعاليت يک شركت هواپيمايي بوده و معمولاً تحت شرايط يک قرارداد حمل مانند بليت و يا بارنامه هوايي مي باشد كه ممكن است به تبع اين قرارداد بخشي از مسئوليتهاي شركت هواپيمايي نيز محدود گردد.
2-2 . مسئوليت شخص ثالث هواپيما
مسئوليت خسارت وارده به اموال ( Property Damage ) و يا افراد خارج از هواپيما ( Bodily Injury ) ، توسط خود هواپيما و يا اشياء و افرادي كه از هواپيما سقوط نمايند.
2-3 . مسئوليت توليد
اين مسئوليت در خصوص محصولات فروخته شده، خدمات ارائه شده، توزيع شده يا عرضه شده، مي باشد. اين محصولات مي توانند ملموس نباشند براي مثال برنامه هاي نرم افزاري، خدمات، آموزش، مديريتي، بهداشتي و يا ساير خدماتي كه توسط طرفي جهت طرف ديگر ارائه مي گردد. براي مسئوليت توليد مي بايد خدمات و محصولات از مالكيت صاحب آن در مورد كالا خارج شود و در مورد خدمات، توسط ارائه كننده آن تكميل و ارائه شده باشد. پوشش مسئوليت توليد به طور معمول مشروط به ارائه سقف مجموع تعهدات مي باشد.
لازم به ذكر است در ايران و طبق قوانين سازمان هواپيمايي كشوري، پوشش بيمه مسئوليت ثالث و سرنشين اجباري مي باشد و كليه شركتهاي هواپيمايي داخلي ) به غير از سازمانها و ارگانهاي نظامي( ملزم به تأمين پوشش هاي بيمه اي مربوطه، قبل از انجام هر گونه عمليات پروازي مي باشند.
در بعضي مواقع شركتهاي هواپيمايي نسبت به خريد يک بيمه نامه جهت پوشش ريسک مسئوليتهاي ناشي از فعاليتهاي هوائي به نام مسئوليت جامع CSL ( Combined Single Limit ( اقدام مي نمايند. بيمه مسئوليت جامع بيانگر وجود يک سقف تعهدات براي همه خسارات مسئوليت ناشي از حادثه جهت خسارات جاني و مالي است كه اين سقف قابل اجراء براي هر سانحه و يا رويداد بطور جداگانه است.
همچنين پوشش هاي مسئوليت در كنار بيمه نامه تمام خطر بدنه در يک بيمه نامه و تحت عنوان بيمه نامه "بدنه و مسئوليت" تهيه مي گردند.
سقف تعهدات مسئوليت ثالث و سرنشين ( مسافر(
هر بيمه نامه داراي سقف مسئوليت خود مي باشد كه براساس ريال، دلار، SDR )حق برداشت ويژه يا Special Drawing Right ( و يا هر ارز ديگر و با شرط " در هر حادثه و يا چندين حادثه ناشي از يک رويداد، به ازاي هر هواپيما " ارائه مي گردد. لذا سقف تعهدات بيمه نامه براي هر هواپيما در هر حادثه بصورت جداگانه مطرح مي باشد. هر بيمه نامه CSL ، پوشش دهنده مسئوليت قانوني اشخاص ثالث، مسافرين، بار همراه و محمولات پستي و مسئوليت توليد و آسيب و صدمات شخصي مي باشد كه بصورت مجموع تعهدات سالانه ) Annual Aggregate ( تحت پوشش قرار مي دهد.
در هر نقطه از دنيا قوانيني وجود دارد كه بر طبق آن حداقل سقف مسئوليت تعيين مي گردد. اين سقف مسئوليتها بوسيله مسئولين فرودگاه ها، دولت ها و ديگر مسئولين قبل از صدور مجوز صلاحيت پروازي براي هواپيمايي كه قصد دارد از امكانات و يا خدمات ايشان استفاده نمايد، تعيين مي گردد. شايان ذكر است سقف پوشش مورد نياز، اغلب مرتبط با انداره و پتانسيل ايجاد خسارات ثالث و جراحات بدني مسافرين توسط هواپيما مي باشد.
شركتهاي هواپيمايي غالباً داراي فعاليت هاي متنوعي مي باشد به نحوي كه نسبت به توسعه خدمات و سازمان هاي پشتيباني كننده اقدام نموده ونسبت به فروش ظرفيت مازاد آن به سايرين اقدام مي نمايند. خدماتي نظير خدمات زميني، كيترينگ، تعمير و نگهداري، تعميرات اساسي و... از اين دست مي باشد كه انجام اين امور، احتمال ايجاد مسئوليت در قبال اشخاص را بدنبال خواهد داشت. لذا مسئوليت عمومي شخص ثالث هواپيما، مسئوليت خسارت وارده به اموال و يا اشخاص، ناشي از فعاليتهاي هوائي بيمه گذار علاوه بر مسئوليت هايي كه از استفاده مستقيم از هواپيما بوجود مي آيد، مي باشد. ريسكهاي مربوط به چنين فعاليتهايي معمولاً تحت عنوان بيمه مسئوليت " ساختمان ها، آشيانه ها و توليد" شناخته مي شود. شايان ذكر است معمولاً پوشش مسئوليت هاي عمومي هواپيما در پكيج پوششهاي مسئوليت هواپيما ارائه مي گردند.
بيمه نامه فقدان گواهي پرواز، بيمه نامه اي است كه جهت پوشش خلبانان، كمک خلبانان و مهندسين پرواز در يک شركت هواپيمايي طراحي گرديده است. اين گروه از كاركنان يک شركت هواپيمايي پس از گذراندن دوره هاي آموزشي تئوري و عملي بلند مدت موفق به اخذ گواهينامه هاي پروازي مي گردند، اما اين گواهينامه ها شرط لازم و كافي براي انجام عمليات پروازي ايشان نمي باشد چرا كه علاوه بر اين گواهينامه ها ايشان مي بايد از نظر جسمي و روحي- رواني نيز در شرايط مطلوب قرار داشته باشند. به همين دليل پس از گذراندن آزمايشات پزشكي لازم گواهينامه پزشكي ايشان نيز صادر شده و از اين به بعد مجاز به انجام عمليات پروازي خواهند بود.
نظر به حساسيت بسيار بالا و رعايت ايمني پرواز در حد اعلاء چنانچه خلبان، كمک خلبان و يا مهندس پرواز از نظر شرايط جسمي و روحي به دليل بيماري و يا صدمات جسمي در شرايط مناسبي قرار نداشته باشد، گواهينامه ايشان بطور موقت و يا دائم تعليق مي گردد، بدين ترتيب كه بطور مثال در صورت بروز بيماري، در طول مدت درمان ايشان مجاز به پرواز نخواهند بود و اگر پزشكان بخش هوايي تشخيص دهند كه بيماري ايشان قابل درمان بطور 100 % نمي باشد، ايشان براي هميشه از انجام عمليات پروازي معاف مي گردند.
چنانچه بيمه گذار ) اغلب سازمانها و ارگانهاي نظامي ( پوشش بيمه ارزانتري را نسبت به پوشش بيمه مسئوليت سرنشين كه از گستردگي بالايي در جبران غرامت مي باشد، درخواست نمايد، مي بايد پوشش حوادث سرنشين را ابتياع كند. بر اساس اين پوشش، بيمه گر جبران كليه صدمات بدني ناشي از حادثه وارد به مسافرين را كه منجر به فوت و يا نقص عضو دائم مي گردد، مادامي كه ايشان به هواپيما سوار مي شوند، در مدتي كه داخل هواپيما هستند و در حاليكه از هواپيما پياده مي شوند، طبق جدول مورد توافق با بيمه گذار متعهد مي گردد. نظر به اينكه در بيمه مسئوليت مسافرين . پوشش خدمه پروازي هواپيماها استثناء مي باشد، بيمه قابل ارائه به اين افراد، پوشش حوادث شخصي مي باشد.